Bảo vật Quốc gia - Tượng Phật A Di Đà chùa Phật Tích

Tượng Phật A Di Đà chùa Phật Tích là một trong những bảo vật quốc gia được Thủ tướng công nhận. Pho tượng được đánh giá là đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc khi mang nhiều giá trị về tôn giáo, lịch sử, văn hoá và nghệ thuật. Chính bởi những giá trị đó, pho tượng Phật A Di Đà tại chùa Phật Tích còn được lấy làm hình mẫu cho rất nhiều các chế tác sau này. Hãy cùng Đúc Đồng Bảo Long tìm hiểu về pho tượng này trong bài viết sau đây nhé!

Tiến trình xây dựng và tồn tại của pho tượng Đức Phật A Di Đà tại chùa Phật Tích

Pho tượng Phật A Di Đà tại chùa Phật Tích đã được hơn 1000 năm tuổi kể từ khi được hoàn thành cho đến bây giờ. Trong tiến trình xây dựng và tồn tại của pho tượng Phật A Di Đà, tượng đã trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm của lịch sử, đối diện với rất nhiều lần gần như bị huỷ hoại nhưng vẫn còn tồn tại ở chùa Phật Tích hiện nay.

1. Lịch sử xây dựng:

Vào thời Lý (1009 - 1225), chùa Phật Tích có tên chữ là Vạn Phúc tự, dựng trên sườn núi Lạn Kha hay còn gọi là núi Tiên Du. Ngôi chùa vừa là nơi thờ Phật để cầu chúc cho Hoàng gia, vừa là hành cung để vua nghỉ lại mỗi khi du ngoạn về quê hương.

Thời vua Lý Thánh Tông, ông đã cho xây dựng một toàn tháp gạch trang trí bằng đá từ năm 1057 - 1065, đồng thời cũng khởi công pho tượng Đức Phật. Khoảng thế kỉ XV, ngôi tháp bị đổ, pho tượng cũng bị vùi trong đống gạch vụn. Đến mãi cuối thời Hậu Lê (1676 -1705), chùa Phật Tích được dựng lại lần nữa trên núi Tiên Du, người ta mới tìm thấy pho tượng Phật.

2. Quá trình tồn tại:

Sau khi dược xây dựng lại trên núi Tiên Du, dưới nhà thời Hậu Lê, tượng đã nhận được rất nhiều sự quan tâm và chú ý của nhân dân thời bấy giờ. Đến năm 1816, thời vua Thiệu trị, ngôi chùa được trùng tu một lần nữa.

Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, chùa Phật Tích bị đốt, toàn bị khối kiến trúc bên trong và bên ngoài được xây dựng vào thời Hậu Lê đều bị phá huỷ hoàn toàn. Pho tượng cũng bị hư hại do súng đạn bắn vào, gãy phần đầu và cổ. Một người trong làng đã gìn giữ phần đầu của pho tượng. Đến khi đất nước hoà bình, cụ đã mang trả và gắn liền lại với phần thân tượng

Sau này, tuy được tiến hành phục chế bởi nhiều chuyên gia và nghệ nhân nhưng nhưng tượng không còn mang vẻ đẹp nguyên vẹn như hình dáng lúc ban đầu. Pho tượng này vẫn được thờ ở Thượng điện chùa Phật Tích.

>>> Có thể bạn quan tâm: Các pho tượng Phật quý hiếm được công nhận là Bảo vật Quốc Gia

Tượng Phật A Di Đà chùa Phật Tích có niên đại từ thời Lý, được công nhận là Bảo vật Quốc gia

Đôi nét về bảo vật quốc gia – tượng Phật A Di Đà chùa Phật Tích

Về chất liệu, pho tượng Phật A Di Đà được tạo tác bằng đá, thếp vàng bề ngoài. Tuy nhiên, theo thời gian cũng như nhiều lần chiến loạn, lớp vàng phía ngoài đã mất hết, chỉ còn lại lõi đá bên trong. Chính sự phát hiện của pho tượng này mà tên làng đổi tên Phật Tích.

Về kích thước, theo văn bia Vạn Phúc thiền tự bi thì năm 1057 niên hiệu Long Thụy Thái Bình năm thứ tư vua Lý cho xây chùa và dựng một ngọn tháp cao trên núi Lạn Kha, bên trong đặt một pho tượng Phật cao sáu thước. Sau khi được phục chế, pho tượng được tính toán lại với chiều cao 1,86m. Nếu tính thêm phần bệ thì tượng đạt chiều cao lên đến 2,69m. 

Về hình dáng Phật, tượng Phật được tạc với mặt hình trái xoan, mắt hé mở, tóc xoăn, tai dài, cổ cao ba ngấn. Tượng được tạo hình vai rộng, thân dỏng, thế ngồi hơi dướn mình ra phía trước, hai tay đặt ngửa trong lòng kết ấn thiền định hàng ma với tay trái đặt trên tay phải, chân ngồi xếp bằng tròn kiểu kiết già. Tạo hình cân đối giữa phần thân và đầu tượng theo sát tỉ lệ "tọa tứ lập thất" (đầu chiếm 1/4 thân ngồi và chiếm 1/7 thân đứng) tượng có dáng dấp trẻ tuổi và thanh thoát.

Một trong những pho tượng phục dựng tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Đầu tượng có Nhục kế (Ushnisha), búi tóc nổi cao dạng bát úp. Thân tượng mặc áo giao lĩnh, bụng quấn thường, bên ngoài khoác một lớp áo nữa, xếp thành nhiều nếp nhẹ nhàng buông xõa theo phong cách điêu khắc của trường phái "Gandhara". Kiểu thức tạo nếp áo những dải song song chạy lan tỏa này mang đậm ảnh hưởng của phong cách tạo tượng truyền thống Ấn Độ rất rõ nét. Nhưng xét vào bối cảnh lịch sử tư tưởng và nghệ thuật Phật giáo thời Đại Việt thì pho tượng chùa Phật Tích lại phản ánh những dấu ấn tạo hình gần gũi hơn với phong cách tạc tượng thời Đường.

Về hình dáng bệ, Đức Phật A Di Đà ngồi trên tòa sen hình bán cầu dẹp, trang trí bằng những cánh hoa sen úp và ngửa. Trong mỗi cánh lại tạc hình rồng cuốn. Dưới tòa sen là một con sư tử đội lên, tượng trưng cho Phật lực quy phục được cả mãnh thú. Chân bệ là một khối hình chóp, cắt thành bốn bậc, có bình đồ hình bát giác. Trang trí chân bện là hình rồng, sóng, mây, lửa chập chờn, vần vũ.

Nhìn tổng thể, pho tượng Phật A Di Đà tại chùa Phật Tích toát lên một vẻ đẹp nữ tính đầy viên mãn và huyền bí. Vẻ đẹp của thân tượng thì có nét tương đồng với phong cách tạo tượng Champa đương thời.

>>> Xem ngay các mẫu tượng danh nhân đẹp nhất

Giá trị văn hoá và nghệ thuật của tuyệt tác điêu khắc tượng Phật A Di Đà

Theo các chuyên gia, tượng Phật A Di Đà thời Lý không chỉ là một hiện vật tôn giáo mang ý nghĩa lịch sử quan trọng mà còn là một tuyệt tác về điêu khắc tượng tại Việt Nam với những giá trị về văn hoá và nghệ thuật.

– Giá trị nghệ thuật: Đây là tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo, một chuẩn mực về điêu khắc tượng tại Việt Nam xưa và nay. Theo nhà nghiên cứu Đào Xuân Ngọc, pho tượng chùa Phật Tích mang giá trị nghệ thuật trong tạo hình vô cùng độc đáo mà các nhà nghiên cứu mỹ thuật thường lấy điểm rơi cho phong cách điêu khắc thời Lý là phong cách Phật Tích.

– Giá trị văn hoá: Với những vẻ đẹp về nghệ thuật điêu khắc như vậy, tượng chính là một hiện vật tôn giáo, là bảo tượng quý giá trong kho tàng di sản của Việt Vam. Đây cũng là minh chứng cho việc Đạo Phật phát triển cực thịnh, được coi là quốc giáo, ảnh hưởng đến tất cả mọi vấn đề trong cuộc sống và văn hoá của nhân dân thời Lý – một triều đại phát triển rực rỡ trong lịch sử Việt Nam.

Tượng Phật bằng đá lớn nhất Đông Nam Á được lấy hình mẫu từ pho tượng cổ A Di Đà thời Lý

Năm 2010, kỉ niệm 1000 Thăng Long Hà Nội, ngoài các công trình tu bổ tại chùa Phật Tích, còn có công trình chế tác pho Đại tượng Phật. Pho Đại Phật tượng A Di Đà được khởi dựng bằng đá xanh, cao trên 27m nặng 3000 tấn. Tượng Phật được đặt trên đỉnh núi Phật tích, có độ cao 108 mét so với mặt nước biển. Đay là một trong những pho tượng bằng đá lớn nhất Đông Nam Á và là công trình tượng đài bằng đá hoành tráng đầu tiên ở Việt Nam . Pho tượng này được mô phỏng theo nguyên mẫu pho tượng A Di Đà chùa Phật Tích cổ được làm bằng đá có từ thời Lý.

Đại Phật tượng được khởi dựng với tâm nguyện thức dậy tiềm năng của thiên cổ vì đây là ngọn núi đánh dấu nơi đầu tiên phát tích Đạo Phật ở Việt Nam. Ngoài ra, đây cũng là việc bảo tồn và phát huy nét nghệ thuật điêu khắc động đáo của triều đại trong lịch sử Việt Nam. Đánh dấu cho một thời kì phát triển rực rỡ của văn hóa, nghệ thuật, tôn giáo.

>>> Xem thêm: Tổng hợp những món đồ thờ bằng đồng cao cấp